Heilige Week in Sevilla, een persoonlijke herinnering

Het aanschouwen van de religieuze processies van de Heilige Week, voorafgaand aan Pasen, in Spanje, is een unieke ervaring waarvan de oorsprong meer dan vijfhonderd jaar teruggaat. Een plechtige en boeiende ritueel voor de gelovigen, en een verbijsterend, bijna macaber schouwspel voor de oningewijden. Voor katholieke gelovigen in Andalusië is het van essentieel belang voor hun geloof en een hoeksteen van hun cultuur en geloof. Voor een afgedwaalde katholiek uit Salford in het Verenigd Koninkrijk, zonder vooroordelen over hoe Pasen anders zou kunnen zijn in Spanje, was het een diepe schok en verrassing toen ik het in 1992 per ongeluk meemaakte in Sevilla.

Ik kwam voor het eerst in Spanje in het voorjaar van dat jaar om te werken aan de wereldtentoonstelling. Ik was, en ben nog steeds, een beslist afgedwaalde katholiek, opgevoed in het sombere en schuldige katholicisme van Noordwest-Engeland in de jaren zeventig. Sombere diensten vol mompelende deelnemers, gewikkeld tegen de kou in tochtige oude Victoriaanse kerken of lelijke prefab-modernistische dozen, toontloos zingend dezelfde oude hymnen, en een eentonige zwijgzame sfeer die nauwelijks werd verstoord door de vredesgroet. Mijn ervaring met het katholicisme had weinig te maken met grote kathedralen, gotische pracht, of kerkelijke pracht en praal. Het was zo grauw als de woningen in Salford, en ik gaf mijn geloof met plezier op bij de eerste gelegenheid, en het werd een verre herinnering. Ik dacht dat de enige lol en flamboyantie in religie voornamelijk te vinden was in evangelische kringen, waar juichen en een feeststemming creëren, uit volle borst zingen en je loslaten door in tongen te praten, schijnbaar acceptabel gedrag leek te zijn. Het leek veel leuker dan het katholicisme, maar vanuit het oogpunt van een atheïst net zo zinloos.

Op Palmzondag in april 1992 vroeg een groep collega's mij of ik met hen wilde meegaan naar de paasoptochten in Sevilla, waar we werkten. Mijn eerste reactie was ongelovig en negatief, in lijn met mijn reputatie. Ik kreeg echter beloofd dat er iets anders te zien was, iets de moeite waard. Terwijl ik dacht dat er onmogelijk iets gemaakt kon worden van de rituelen van mijn achtergelaten geloof, werd me verzekerd dat mij iets bijzonders te wachten stond. Mijn nieuwsgierigheid was gewekt en dus ging ik op weg om te zien wat het was. Lieve lezer, niets had me kunnen voorbereiden op wat mijn ogen ontmoetten. Dus hier is een spoedwaarschuwing. Als je eigenlijk geen idee hebt waar Semana Santa in Andalusië over gaat, en je houdt van verrassingen, lees dan niet verder. Ga gewoon naar Málaga in de middag of vroege avond van Semana Santa en zie het zelf.

Voor mij bevestigde die Palmzondag in 1992 iets dat ik had waargenomen in de paar weken dat ik in Sevilla was geweest. Het grootste deel van Europa, dat ik redelijk goed kende, leek tamelijk homogeen in zijn levensstijl, cultuur en basis modern-Europese karakter. De winkels waren min of meer hetzelfde, de auto's waren hetzelfde, de wegen waren hetzelfde, het eten varieerde maar niet drastisch, en we leefden allemaal in de twintigste eeuw. Maar iets zei me dat Andalusië een beetje anders was, het had een voet in het verleden. Het had een cultuur en traditie die zeer individueel was, en nog steeds absoluut de identiteit en het zelfbeeld van de mensen bepaalde. Dit werd definitief bevestigd toen ik door de menigte heenkeek en werd geconfronteerd met een visioen waar ik geen eerdere referenties voor had. Het verwarde me gewoon. Honderden mensen die plechtig in een lange rij voortgingen, met enorme kerkkaarsen in de hand, gekleed in satijnen tunieken, een beetje als monniken, maar in fel paars, en gekleed in beulenkap, herinnerend aan de Ku Klux Klan. Het is een vaak geciteerde cliché, maar als je nog nooit van de 'penitentes' hebt gehoord, is dat het eerste referentiepunt dat je hebt. Er was een massale trompetband. Er waren verschillende mensen met verfijnde banieren en staven. Er was wierook, waarvan de geur me terugbracht naar herinneringen aan toen ik de misdienaar was in die tochtige oude doos in Salford. Wierook, het meest exotische en uit de toon vallende dat denkbaar was in het Salford van de jaren 70, maar hier paste het goed bij de rouwstemming, de kleuren, de flikkerende kaarsen, en dat loodzware gevoel dat religieus ritueel creëert, van iets anders zijn. Van onvoorstelbare en vreeswekkende machten daarboven, gevierd door een man getroffen door pijn aan een boom genageld. Het was verbazingwekkend om een viering van dat bekende thema op zo'n grootschalige, melodramatische en weelderige schaal te zien. Werkelijk weelderig. Satijn en zijde, galon, goud en zilver, rijke tapijten, enorme versierde kaarsen, kruizen, en dan het dias. Waar ik opgroeide, mocht alleen de pastoor zich verkleden in de glanzende gewaden, in Sevilla deed iedereen het! Maar er was meer, veel meer. Voor de processie uit liep een grote zware mahoniehouten platform, barok van stijl, met een tableau van beelden bovenop die Christus' Passie uitbeeldden. Wauw! Dit was theater. Dit was bijna middeleeuws. Het bewoog vreemd, ritmisch en langzaam bobbelend, terwijl de dichte menigte er direct tegenop stond, het aanraakte, toejuichte, gebeden en kreten aanbiedend in het Spaans dat ik nog niet begreep. Met camera in de hand, gefascineerd, vocht ik me door de menigte om bij het reusachtige dias te komen dat gestopt was. Plotseling werd het doek rond het dias omhooggetrokken en ontsnapte er een zoete muskusachtige golf van warmte, zweet en vocht, waarbij onthuld werd dat er ongeveer dertig tot veertig mannen onder zaten! Ze droegen dat vervloekte ding... op hun nek! Hier rustten ze even uit, deelden blikjes cola, bier, rookten stiekem een sigaret, alsof het de normaalste zaak van de wereld was om dit op zondagmiddag te doen. Nadat de koffiepauze voorbij was, verdwenen ze onder het bedrukkende duister. Nog intiemer dan een rugby scrum dacht ik bij mezelf. Op commando van een satijngeklede majordomo, ging het hele dias miraculeus de lucht in, en begon toen met zijn zachte deinende en schokkende beweging met pijnlijke precisie voorwaarts te gaan. Dit alles lokte enorme applaus en goedkeuring uit van de dichte menigte. Verscheidene tonnen, gedragen in microstapjes op de ruggen van een paar lokale kerels. Hier was een nieuw intens aspect van het katholicisme dat ik me nooit had kunnen voorstellen dat het het einde van de 20e eeuw zou hebben overleefd.


De verrassingen waren nog niet voorbij. Aan het einde van de processie kwam er nog een nog fraaiere float, deze keer van de Maagd Maria. Ik had genoeg beelden van de maagd gezien in mijn tijd, in kerken en kathedralen overal in Europa. Dit was echter van een andere schaal. De pure verblindende pracht en kosten van de tooi, de massa's weelderige rode en witte bloemen, de honderden kaarsen, de schitterende koepel van geborduurde rococo-spleet, ondersteund door tientallen verfijnde zilveren palen... Dit was de maagd als godin, als cultusicoon, als een ding van kracht en schoonheid, tragedie en verlies. Zij weende om de dood van haar zoon, de gebeeldhouwde tranen groot en duidelijk op haar wang. Haar jurk was enorm en gelaagd, als een barokke promkoningin op steroïden, met een kroon van stralende gouden assen en sterren. Ik had nog nooit zulke intense en fantastische idolen gezien die in de katholieke kerk bestonden. Dat deden ze niet, behalve hier in Andalusië. Overal om me heen verkondigden mensen, baden, sloegen een kruis, verheugden zich in haar aanwezigheid. Ik voelde me een beetje een bedrieger, die deze echte en private vurigheid binnendrong met mijn verlangen naar louter fotografische beelden. Maar ik was verslaafd. De rest van de Heilige Week bracht ik door met het afspeuren van de steegjes van Sevilla, dag en nacht, en ruimde de verschillende Cofradias op, de verschillende maagden. Ik schoot redekavels, alles op diafilm, waarvan maar weinig goed bewaard is gebleven tot op de dag van vandaag, helaas. Tijdens mijn uitgebreide wandelingen die week, kwam de andere kant van Semana Santa ook redelijk snel naar voren. Dit was een feest. Een serieus groot feest, dat de hele stad zeven dagen lang overspoelt. Daar waar de Heilige Week in de kerk in Salford die ik bezocht een bijzonder sombere aangelegenheid leek, met stapels verplichte aanwezigheid bij lange deprimerende diensten, hadden de Sevillanen er een van de grootste straatfeesten van gemaakt die ik ooit gezien had. Elke bar en elk restaurant was open en deed goede zaken. In het centrum van de stad waren tribunes opgezet waar de verschillende Cofradias langs trokken, terwijl de groten en de goeden van de Sevilliaanse samenleving ostentatief de beste zitplaatsen innamen.

Ik had nog nooit zoiets bijzonders, zo intens, zo echt van een andere tijd en een andere wereldbeschouwing gezien. Toch was het volledig geïntegreerd in het leven van een moderne Europese stad. Het bevestigde wat ik al vermoedde, dat Andalusië een land en een cultuur apart was en zich onderscheidde van de rest van het meer commerciële noordelijke Europa. Om zulke overduidelijk oude en anachronistische culten te kunnen volhouden, in zo'n complexiteit, en dat ze ook nog eens enorm populair waren, lieten me met verbazing en ongeloof achter. Dat ben ik nog steeds tot op de dag van vandaag.

Het is een lange en fascinerende geschiedenis die het gebruik heeft gebracht tot wat het is in dit tweede decennium van de 21e eeuw. Semana Santa in Málaga is een even intense en indrukwekkende aangelegenheid, zij het historisch gezien jonger, en minder talrijk in zijn Cofradias, 41 tegenover de 60 die in Sevilla processeren. Het heeft enkele duidelijke verschillen met die van Sevilla en de geschiedenis ervan is lang en fascinerend, en verdient zijn eigen artikel.

Als je de drukte aandurft, dan is Semana Santa een buitengewoon evenement dat je nergens anders kunt meemaken. Wees voorbereid om verbaasd te zijn.